سایت ح. آزاد

امروزه با قطب­بندی اجتماعی و افزایش فقر، احساسات ضد سرمایه­داری در سراسر جهان همراه با جهانی‌سازی نولیبرالی در حال گسترش است. «سوسیالیسم برای قرن بیست و یکم» کلیدواژه‌ای برای ترقی­خواهی معاصر به شمار می­رود (لبوویتز 2006). اما تجربه­ی شکست خورده­ی شوروی و اردوگاه شرق توأم با عدم اطمینان از این که می­توان به جامعه­ای بهتر از سرمایه­داری، به­رغم تمام دشواری­های این جامعه دست پیدا کنیم، مردم را از سیاست سوسیالیستیِ ضد سرمایه­داری باز می­دارد، و آن­ها را در آستانه­ی اصلاح­طلبی کینزیِ چپ یا حداکثر سوسیالیسم بازار متوقف می­کند.(1)

بنابراین دفاع از سوسیالیسم، بدون عبارت­پردازیِ میان‌تهی و تخیلی، از حیث برتری آن در مقایسه با سرمایه­داری، به‌علاوه امکان تحقق آن در شرایط تغییریافته‌ی قرن بیست‌ویکم با در نظر گرفتن واقعیت فاجعه­آمیز سرمایه­داری کنونی نه تنها ضرورت دارد بلکه به وظیفه‌ی مبرم چپ رادیکال تبدیل شده است.(2) قبل از توضیح این پروژه لازم است که تأکید کنم که جوامع فروپاشیده­ی شوروی و اردوگاه شرق کمبودها و اشتباهات نوع خاصی از برنامه­ریزی یعنی «اقتصاد دستوری- اداری» (گریگوری، 2004) را نشان می­دهد. شکست اقتصاد این جوامع نمی­تواند دلیلی برای غیر عملی بودن سوسیالیسم مارکسی یا برنامه­ریزی به معنایی باشد که مورد نظر مارکس بود. البته با توجه به شرایط تغییریافته­ی قرن بیست‌ویکم و به‌ویژه جهانی‌سازی و انقلاب در فن­آوری اطلاعاتی، لازم است روشن کنیم که سوسیالیسم مارکسی و عملی بودن برنامه­ریزی مشارکتی به چه معناست؟ تکرار شعار «شکست سرمایه­داری نزدیک است» یا محدود کردن خود به «جنبش­گرایی» (مبارزه همه چیز است و هدف نهایی هیچ چیز) برای جذب توده­ی روشنفکران در قرن بیست‌و‌یک، به سوی یک سیاست سوسیالیستی ضد سرمایه­داری سخت ناکافی است.

اثر رومان روسدلسکی تحت عنوان «شکل­گیری کتاب سرمایه­ی مارکس» (1977) که چاپ اول آن در 1968 منتشر شد، بر مباحث مربوط به سرمایه در آلمان غربی، در آغاز جنبش دانشجویی تأثیری قابل‌ملاحظه و پایدار بر جای گذاشت.(1) گرچه تفسیرهای متکی بر دیدگاه روسدلسکی، در تضعیف مبانی اکونومیستی و پوزیتیویستی مؤثر بود، ولی این امر غالباً به بهای بدفهمی­های فلسفی در مورد بنیاد اقتصادی و اجتماعی نقد مارکس از اقتصاد سیاسی انجام گرفته است. ظاهراً سرمایه از دو دیدگاه قرائت شده است: نخست، با درک معینی از شیوه­ی ارائه‌ی دیالکتیکی مطابق «منطق» هگل. دوم، با تکیه بر آرای روش­شناسانه‌ی ملهم از گروندریسه به‌خصوص کاربرد مفهوم «سرمایه عام» از سوی روسدلسکی. از شوخی روزگار، فروکش‌کردن بحث­های مربوط به «سرمایه» و شکست جنبش دانشجویی در اواسط دهه‌ی هفتاد با چاپ اول بسیاری از دست­نوشته­های مقدماتی برای تدوین کتاب سرمایه، همراه با نسخه­های بهتری از دست­نوشته­های قبلاً منتشر شده به شکل مجموعه­ی جدید و کاملی از آثار مارکس و انگلس، تحت عنوان مجموعه آثار مارکس و انگلس MEGA همزمان بود.(2)